| ZAWADA LANCKOROŃSKA Położenie geograficzne: 20°49' E - 49°53' N - 2 km N od Zakliczyna, na lewym brzegu Dunajca. ludność: ponad 300 osób w 55 domach kod pocztowy:32-840 Zakliczyn Pierwsza wzmianka 1347 rok
Wieś w gminie Zakliczyn, w województwie małopolskim. Pierwsza wzmianka o niej pochodząca z 1347 roku mówi że zakupił ją Spycymir Leliwita. Jest to zapewne jeden z najciekawszych punktów doliny Dunajca. Miejscowy chłop Łyczko - domorosły archeolog - przyczynił się do wywołania archeologicznej sensacji, odkrywając skarb grzywien siekieropodobnych i szczątki przedmiotów domowego użytku. które jak wykazały badania archeologów, pochodziły z istniejącego 26 wieków temu wielkiego grodu prasłowiańskiego.
Obecnie Zawada Lanckorońska jest terenem budownictwa rekreacyjnego.
Zabytki
Grodzisko przedhistoryczne kultury łużyckiej i wczesnohistoryczne należące do systemu obronnego doliny Dunajca.
Grodzisko pierścieniowate, na wysokim, rozległym wzniesieniu dominującym nad doliną Dunajca. Składało się z dwóch członów, rozdzielonych fosą - właściwego grodu (warowni) "zamczyska" o powierzchni około 2 ha i podgrodzia "mieściska", założonego na powierzchni około 5 ha o owalnym zarysie śladów wałów drewniano-ziemnych o konstrukcji przekładowej, a nie skrzynkowej jak w Biskupinie.
Grodem właściwym jest "zamczysko". Rozciąga się na planie zbliżonym do trapezu. o rozmiarach 16x120m. Otaczają go podwójne wały obronne, a od strony "mieściska" broni dodatkowo wał jest ciągnący się tylko odcinku północnym. Od północnego wschodu, po drugiej stronie dolinki leży podgrodzie otoczone pojedyńczym wałem. Powierzchnia podgrodzia, czyli "mieściska" wynosi 5,1 ha, a rozmiary jego 320x270m.
Pierwsze badania archeologiczne przeprowadzono około roku 1900, a jako pierwsi zwiedzali je W. Demetrykiewicz i M. Wawrzyniecki. W latach 1938-39 badania wykopaliskowe prowadzili R.Jamka i G.Leńczyk. Prace skupiły się głównie na obszarze umocnień obronnych "zamczyska", odkładając na okres późniejszy rozpoznanie wnętrza grodu. Ponadto prowadzono tutaj prace w 1967 i 1993 roku.
W świetle wyników badań wał I można zrekonstruować jako podwójną palisadę wypełnioną do połowy wysokości ziemią. Powierzchnia nasypu stanowiła chodnik, po którym mogli poruszać się obrońcy grodu. natomiast wał II należał do typu drewniano-ziemnego o konstrukcji przekładkowej. U podnóża wału, po jego stronie zewnętrznej biegły ułożone belki, które chroniły całą konstrukcję ziemną przed obsunięciem się ze zbocza. Obserwacja wykopów wykazała, iż belki wzdłużne najniższej warstwy układane były w odległości 4 metrów od siebie. Miedzy belki sypano następnie ziemie celem wyrównania poziomu. Na warstwę belek wzdłużnych układano poprzecznie bierwiona, które przysypywano ziemia. W najlepiej zachowanej części "Zamczyska" odsłonięto podczas badań lat 1938 - 1939 13 poziomów belek i bierwion (warstw), co przy ich przeciętnej grubości 20 cm dawało wał blisko 5 metrowej wysokości. W trakcie badań "mieściska" odkryto 9 warstw bierwion oraz 4 poziomy podłużnych legarów i tym samym stwierdzono, że konstrukcja tego wału jest taka sama jak wału II "zamczyska". Obserwacja terenu przeprowadzona przez G.Leńczyka dowodzi, że "zamczysko" i "mieścisko" stanowiły jeden zespół. Wały ich łączyły się ze sobą, jednak w wyniku procesów stokowych łączący odcinek wału uległ zniszczeniu. W przebiegu wału "zamczyska" znajdowały się 2 bramy, wiodące do wnętrza grodu właściwego. Jak dowodzą wyniki badań wykopaliskowych, ich konstrukcja jest analogiczna, drobne różnice w szczegółach konstrukcji wynikają z konieczności dostosowania ich do konfiguracji terenu. Ściany bram tworzyła palisada z nieokorowanych pali drewnianych średnicach od 25 do 40cm. Palisada ta dochodziła do częstokołu, umacniającego lica wału. Bramy wiodły do wnętrza grodu od strony wschodniej i zachodniej. Lepiej zachowana brama zachodnia posiadała dwa wejścia o szerokości 1,5 oraz 2,0 m. Były one wydzielone słupami umieszczonymi w dwu rzędach, przy czym linia słupów zewnętrznych była cofnięta względem płaszczyzny przebiegu lica o około 80cm. G. Leńczyk przypuszcza, iż mniejsza z furt wejściowych była wykorzystywana na co dzień, natomiast szersza, rzadziej otwierana, służyła do wpuszczania do wnętrza grodu liczniejszych gromad. Nad bramami znajdowały się komory strażnicze, których wysokość sięgała niewątpliwie do poziomu wału. Tak znaczna wysokość pozwala domniemywać, iż komory strażnicze posiadały najprawdopodobniej dwa poziomy. Wejścia zamykały drewniane wierzeje osadzone na czopach, które były blokowane poprzeczną belką. Zachowane w postaci dwu rzędów odrzwia wskazują, iż bramę zamykały podwójne wierzeje, które były otwierane w kierunku wnętrza grodu. Cofnięcie zewnętrznych odrzwi od linii wału o 80 cm dawało możliwość skutecznej obrony wejścia do grodu, gdyż dzięki możliwości rażenia potencjalnego napastnika z góry eliminowało istnienie tak zwanego martwego punkt obrony. Takie rozwiązanie dowodzi mistrzostwa budowniczych i znakomitej znajomości technik obrony. Brama wschodnia "zamczyska" została zbudowana podobnie, choć uległa znacznej destrukcji. Nie zachowały się pozostałości słupów wydzielających odrębne wejścia, gdyż położenie bramy sprawiło, iż przez jej pozostałość następowało przez wieki po upadku grodu odprowadzanie wody z wnętrza całego założenia. Konsekwencją silnej erozji na zboczach jest całkowite zniszczenie wszelkich pozostałości konstrukcji wnętrza. Zachowały się natomiast pozostałości palisady równoległych boków konstrukcji oraz pozostałości rzędów słupów tworzących wysuniętą w przedpole szyję, ograniczającą ewentualną szerokość kolumny napastników. Fortyfikacje wczesnośredniowiecznego "Zamczyska" uzupełniał jeszcze jeden wał, zinwentaryzowany w jego północnej części jako tzw. wał III. Jak wskazują widoczne skutkiem zniszczeń jego przekroje i wyniki wstępnego rozpoznania podczas wykopalisk, posiadał on również konstrukcję przekładkową. Jak przypuszcza po szczegółowej analizie miejscowej fizjografii G. Leńczyk, wał ten ochraniał fragment wodonośnego zbocza. Z uwagi na położenie na zboczu wał ten uległ silnej destrukcji, a pozostałość jego konstrukcji w postaci polepy i fragmentów spalonego drewna została stwierdzona w formie destruktu na niższych częściach zbocza.
W trakcie badań grodu wydobyto wiele interesujących zabytków. Wśród nich uwagę zwraca brązowy trzewik pochwy miecza, a także duża liczba grotów strzał, siekiera, fragmenty uprzęży końskiej, liczne ułamki ceramiki, ułamki kamieni żarnowych i koci zwierzęce.
Ponadto na terenie grodziska w 1932 roku dość przypadkowo odkryto skarb 30 ozdób srebrnych (kolczyki, paciory z guzkami i lunulę) oraz paciorki szklane. Zgromadzona tu biżuteria ma analogie w kręgu kultury Wielkich Moraw, kultury staromadziarskiej i w środowisku warego-ruskim. Skarb zakopano w 2. poł. X w., choć część tworzących go ozdób, nawiązujących do kultury Wielkich Moraw, jest starsza, z końca IX - poł. X w. Zespół ten uważany jest bądź za gromadzony przez kilka pokoleń majątek przedstawicielki lokalnej elity, bądź za zbiór wytworów należących do wędrownego kupca działającego na odnotowanym przez Ibrahima Ibn Jakuba szlaku handlowym między Kijowem i Pragą. Wielką sensacją było znalezienie na terenie "zamczyska" w 1946 roku 9 grzywien pochodzących z Wielkich Moraw, a datowanych na IX - poł. X w.
Określenie chronologii grodziska w Zawadzie Lanckorońskiej w świetle wydobytego materiału zabytkowego wywołało długotrwała dyskusje. Materiał ceramiczny wskazuje na dwukrotne użytkowanie terenu grodziska. Pierwszy raz był on zajęty przez ludność kultury łużyckiej w epoce brązu, a następnie w okresie wczesnego średniowiecza. G.Leńczyk w swojej monografii stanowiska cały zespół odniósł do czasów kultury łużyckiej. Natomiast R.Jamka przyjął, iż gród funkcjonował w wieku X i został zniszczony na początku wieku XI. Podstawą takiego datowania był dla niego skarb, ozdób srebrnych znaleziony na terenie "Zamczyska" w roku 1932. Znalezisko to R.Jamka datował na pierwsza połowę Okrelenie chronologii Natomiast A. Żaki w swoim opracowaniu wykazał, że skarb ozdób srebrnych należy uznać za wyrób pochodzący najwcześniej z końca IX, lub z początku X wieku. Do tego datowania doskonale pasowało znalezisko grzywien siekieropodobnych odkrytych w roku 1946. Grzywny te były przedmonetarną formą pieniądza i masowo występują na terenie Moraw, gdzie bardzo pewnie datowane są na wiek IX. W tej sytuacji grodzisko należy wiązać z plemieniem Wiślan, któ Określenie chronologii Natomiast "państwo" na terenie Małopolski. Typ wyrobów srebrnych i grzywny wskazują, że zostały zakopane w okresie istnienia tej organizacji wiślańskiej. Zdaniem A.Żakiego brak w nasypach wałów ceramiki wczesnośredniowiecznej, jak i mała miąższość warstwy kulturowej datowanej na ten okres nie zaprzecza istnienia grodu Wiślan. Moment zniszczenia grodu wyznaczają grociki strzał znalezionych w dużych ilościach. Ich położenie wskazuje, iż zostały wystrzelone z zewnątrz w stronę grodu. Te liściaste i trójliściaste groty strzał występowały w okresie od VII do X wieku.
Ostatecznie archeolodzy przyjęli, że grodem kultury łużyckiej związany jest wał I tj. podwójna palisada. natomiast z grodem wiślańskim wiązany jest wał II i wał zaporowy na odcinku północnym.
Obecnie teren grodu zajęty jest przez uprawy rolnicze.
Pamiątkowy obelisk z okresu II wojny światowej przy drodze nr Jurków - Roztoka poświęcony pamięci miejscowej rodzinie Machetów bestialsko wymordowanych przez hitlerowców za ujawnioną działalność partyzancką. Był to też odwet za zamordowanie żołnieża niemieckiego z służby pomocniczej. Na pamiątkowej tablicy znajduje się taki oto napis: "Tu 1 sierpnia 1944 roku zostali rozstrzelani przez Niemieckich Faszystów mieszkańcy wsi Zawada Lanckorońska: Berczkowska Maria lat 64, Gajda Jan lat 32, Koza Michał lat 50, Macheta Aleksander lat 20, Macheta Joanna lat 66, Macheta Anastazy lat 71, Świerczek Bolesław lat 24, Wróbel Jakub lat 66. Cześć ich pamięci".
Turystyka
W Zawadzie Lanckorońskiej swój początek i koniec ma trasa rowerowa "Melsztyn". Opis tej trasy znajduje się w dziale "Turystyka" [więcej].
Dębno - Łysa Góra - Wolnica - Zawada Lanckorońska - Zamek w Melsztynie - Melsztyn PKS
Komunikacja
przystanek PKS na trasie Kraków - Brzesko - Jurków - Zakliczyn i na trasie Tarnów - Wojnicz - Zakliczyn - Gródek nad Dunajcem - Nowy Sącz.
Dogodny dojazd komunikacją autobusową PKS do takich miejscowości w Polsce jak: Kraków, Brzesko, Tarnów, Kielce, Krynica, Muszyna, Nowy Sącz, Piwniczna, Lublin, Łódź, Warszawa.
|